Leerpunten van collectief Knowledge Mile Amsterdam

Wanneer ondernemers in een straat of buurt besluiten samen te werken, kan dat veel voordeel opleveren. Niet alleen versterkt het de economische positie van de deelnemers, vaak kunnen collectieven ook lokale problemen oplossen die door de overheid lastig aan te pakken zijn. Hoewel veel overheden daarom graag initiatieven van ondernemerscollectieven willen ondersteunen, blijkt dat in de praktijk behoorlijk lastig. Het onderzoeksproject ABCitiEs heeft als doelstelling om nieuwe beleidsinstrumenten te ontwikkelen die buurtgerichte collectieven ondersteunen. Daarvoor worden een aantal cases onderzocht, waaronder het collectief Knowledge Mile in de Weesperstraat en Wibautstraat in Amsterdam. Deze case biedt nieuwe inzichten over de BIZ regeling.

Knowledge Mile?
In het Amsterdamse stratenpatroon van kleine, kronkelende wegen, is maar weinig ruimte voor grote toegangswegen tot het centrum. De Wibautstraat en Weesperstraat zijn hierop de grootste uitzonderingen. De twee vierbaanswegen vallen op in het verder kleinschalige Amsterdamse straatbeeld en hebben daardoor veel – helaas vaak negatieve – aandacht getrokken. Jarenlang stond de Wibautstraat bekend als de lelijkste straat van Amsterdam. Een straat die niet veel meer te bieden had dan snelle toegang tot het centrum. Tegelijkertijd is het een straat met veel grote kantoren, waarin belangrijke onderwijs instituten, politieke instanties en grote bedrijven gevestigd zijn. Aan de Weesperstraat is bijvoorbeeld de campus van de Universiteit van Amsterdam de afgelopen jaren fors uitgebreid, terwijl de Hogeschool van Amsterdam zich steeds meer clustert rond de Wibautstraat. De grootste kantoren van de gemeente Amsterdam liggen aan de Weesperstraat en aan het eind van de Wibautstraat zijn een aantal grote financiële instanties gevestigd.

De oprichting
Samen beslaan de straten ongeveer 3 kilometer, waar meer dan 200 bedrijven gevestigd zijn. Voor veel van die bedrijven zijn de straten niet veel meer dan de plaats waar ze toevallig een geschikte kantoorruimte konden vinden. Klanten en werknemers komen doorgaans niet uit de straat of buurt, waardoor de binding met de buurt voor deze bedrijven minimaal is. Winkels en horeca zijn sterker afhankelijk van de straat en buurt, maar zien zichzelf niet echt als onderdeel van een winkelgebied. Eén van de winkeliers die we interviewden gaf dan ook aan dat hij er in eerste instantie niet veel voor voelde om zich aan te sluiten bij een collectief. De vaak problematische samenwerking met andere ondernemers was voor hem juist de reden dat hij zich niet in een winkelstraat wilde vestigen. Al met al klinken de straten niet als een voor de hand liggende plaats voor het ontstaan van een ambitieus samenwerkingsverband. Toch is er enthousiast collectief ontstaan dat langzaam grotere vormen aanneemt. Toen we de oprichters van het collectief interviewden, was een brandende vraag dan ook: “Hoe hebben jullie dit voor elkaar gekregen?”

Het meest gehoorde antwoord op deze vraag is: “Daar zijn die gasten gewoon heel erg goed in.” Het initiatief is opgericht door twee gedreven medewerkers van de Hogeschool van Amsterdam, die op dat moment al betrokken waren bij een netwerk van creatieve ondernemers. Mensen samenbrengen en enthousiasme creëren is voor hen zowel een passie als een specialiteit. Ze vertellen hoe ze alle deuren langs gingen om bedrijven en organisaties in de straat te informeren over het collectief dat ze wilden beginnen. Daarbij speelden ze creatief in op de verschillende belangen door mogelijke voordelen te benadrukken, zoals een beter lokaal netwerk, toegang tot studenten van de universiteit en hogeschool, of ingrepen in de openbare ruimte om de straat aantrekkelijker te maken voor de medewerkers. Op deze manier zijn ze er in geslaagd het collectief te om te vormen tot een BIZ, een Bedrijven Investerings Zone. Dit is een organisatievorm die door de gemeente ondersteund wordt. Wanneer er voldoende draagvlak is om een BIZ op te richten, int de gemeente van alle leden een verplichte bijdrage. Op die manier ontvangt de BIZ een stabiel inkomen zodat er lange termijn plannen kunnen worden gerealiseerd.

De impact van een verplichte bijdrage
Oprichten van een BIZ wordt daarom vaak gezien als een succesverhaal. De oprichters gaven echter aan dat ze het ook als een risico zien. Voorheen was de ledenbijdrage aan het collectief gebaseerd op enthousiasme en goede ideeën. Hoewel dit deelname vrijblijvend maakt, werd dit niet gezien als een nadeel voor het collectief. Dit betekent tenslotte dat degenen die er voor kiezen om bij te dragen gemotiveerd en betrokken zijn bij de plannen die ze ondersteunen. Dit kan anders uitpakken wanneer er een verplichte bijdrage gevraagd wordt. De vraag “what’s in it for me?” wordt daarmee belangrijker – en die vraag kan lastig zijn in een collectief waarin leden met sterk verschillende belangen vertegenwoordigd zijn. Voor het collectief is het dus nu zaak om leden op de hoogte te houden van de resultaten en successen te delen. Maar wat gebeurt er met de energie en het enthousiasme dat de leden zo waardeerden in de opstartfase wanneer dit vertaald wordt naar concrete, meetbare uitkomsten? Is het niet zo dat de beste resultaten van de samenwerking niet in een cijfer te vatten zijn?

What’s in it for me?
Met de verplichte bijdrage biedt de BIZ regeling vooral een oplossing voor free-rider problemen, iets dat vaak speelt in collectieven. Vaak profiteren degenen die niet bijdroegen aan een collectieve actie net zo goed van de resultaten dan degenen die wel bijgedragen hebben. Dit zorgt er voor dat betrokkenen aarzelen om mee te doen. De Knowledge Mile laat zien dat er ook gevallen zijn waarin het free-rider probleem helemaal niet zo belangrijk is. Voor hen zijn de regels die free-riders moeten voorkomen daardoor eerder een risico dan een voordeel. Voor ons als onderzoekers is dit een interessante uitkomst. Als het niet gaat om het voorkomen van free-riders, wat voor voordeel heeft het dan voor de Knowledge Mile om een BIZ te vormen? Hebben ze wellicht met andere problemen van collectieve actie te maken? En hoe zou de BIZ regeling kunnen worden aangepast ook die problemen aan te pakken? In dit geval brengt de oplossing van het free-rider probleem in ieder geval een volgende uitdaging met zich mee: De vraag: “What’s in it for me?”